چاقی و اضافه وزن

چاقی و اضافه وزنمترجم (اعظم شفائی، کارشناس ارشد بیوشیمی بالینی)

نکات کلیدی:

• از سال 1975، چاقی در جهان نزدیک به 3 برابر شده است.
• در سال 2016، بیشتر از 1.9 میلیارد نفر از بزرگسالان (18 سال و بالاتر) اضافه وزن داشتند که از این تعداد، بیشتر از 650 میلیون نفر چاق بودند.
• در سال 2016، 39 درصد از بزرگسالان (18 سال و بالاتر) اضافه وزن داشتند و 13 درصد چاق بودند.
• اغلب جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می کنند که اضافه وزن و چاقی باعث تعداد بیشتری مرگ و میر نسبت به کمبود وزن می شود.
• در سال 2016، 41 میلیون کودک زیر 5 سال دچار اضافه وزن یا چاقی بودند.
• در سال 2016، 340 میلیون کودک یا نوجوان بین 5 تا 19 سال، دچار اضافه وزن یا چاقی بودند.
• چاقی قابل پیشگیری است.

چاقی و اضافه وزن چیست؟

چاقی و اضافه وزن به معنای تجمع بیش از حد و غیر طبیعی چربی در بدن است که می تواند به سلامت فرد آسیب وارد نماید.
نمایه توده بدنی یا BMI یک شاخص ساده از وزن نسبت به قد است که معمولا برای دسته بندی اضافه وزن و چاقی در بزرگسالان استفاده می شود. نمایه توده بدنی عبارت است از وزن فرد به کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد فرد به متر (kg/m2).
بزرگسالان
سازمان بهداشت جهانی (WHO) اضافه وزن و چاقی در بالغین را به این شکل تعریف می کند:
• اضافه وزن: BMI مساوی یا بزرگتر از 25
• چاقی: BMI مساوی یا بزرگتر از 30
نمایه توده بدنی برای هر دو جنس و همچنین رده های سنی مختلف بزرگسالان یکسان می باشد، بنابراین مفیدترین مقیاس برای چاقی و اضافه وزن است. اگر چه ممکن است که BMI با درجات چاقی یکسان در افراد مختلف مرتبط نباشد. برای تعریف چاقی و اضافه وزن در کودکان باید سن کودک نیز در نظر گرفته شود.
کودکان زیر 5 سال
در این گروه سنی چاقی و اضافه وزن به این شکل تعریف می شود:
• اضافه وزن عبارت است از نسبت وزن به قد بالاتر از 2 انحراف معیار نسبت به میانگین استاندارد رشد کودکان تعیین شده توسط سازمان بهداشت جهانی
• چاقی عبارت است از نسبت وزن به قد بالاتر از 3 انحراف معیار نسبت به میانگین استاندارد رشد کودکان تعیین شده توسط سازمان بهداشت جهانی
کودکان یا نوجوانان بین 19-5 سال
در این گروه سنی چاقی و اضافه وزن به این شکل تعریف می شود:
• اضافه وزن عبارت است از BMI (با لحاظ کردن سن کودک)، بالاتر از 1 انحراف معیار نسبت به میانگین رشد مرجع تعیین شده توسط سازمان بهداشت جهانی
• چاقی عبارت است از BMI (با لحاظ کردن سن کودک)، ، بالاتر از 2 انحراف معیار نسبت به میانگین رشد مرجع تعیین شده توسط سازمان بهداشت جهانی

حقایقی درباره چاقی و اضافه وزن

برخی از ارزیابی های جدید سازمان بهداشت جهانی به این صورت بوده است:
• در سال 2016، بیش از 1.9 میلیارد نفر از افراد بالغ 18 سال و بالاتر، دچار اضافه وزن بودند. از این تعداد، 650 میلیون نفر چاق بودند.
• در سال 2016، 39 درصد از بالغین 18 سال و بالاتر (39درصد از مردان و 40 درصد از زنان) اضافه وزن داشتند.
• در کل حدود 13 درصد از جمعیت بالغ جهان (11 درصد از مردان و 15 درصد از زنان) در سال 2016 چاق بودند.
• شیوع جهانی چاقی بین سالهای 1975 و 2016 تقریبا 3 برابر شده است.
در سال 2016، تقریبا 41 میلیون کودک زیر 5 سال دچار اضافه وزن یا چاقی بودند. در حالی که به نظر می رسد که این مشکل مربوط به کشورهای پردرآمد باشد، اما اضافه وزن و چاقی در کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط به ویژه در مناطق شهری رو به افزایش است. در آفریقا، تعداد کودکان زیر 5 سال دچار اضافه وزن نسبت به سال 2000، حدودا 50 درصد افزایش داشته است. در سال 2016، نزدیک به نیمی از کودکان زیر 5 سال با مشکل چاقی یا اضافه وزن، در آسیا زندگی می کردند. بیش از 340 میلیون کودک و نوجوان بین 19-5 سال در سال 2016، دچار اضافه وزن یا چاقی بودند.
شیوع اضافه وزن و چاقی بین کودکان و نوجوانان 19-5 سال افزایش چشمگیر (4 درصد در سال 1975 به بیش از 18 درصد در سال 2016) داشته است. این افزایش در هر دو جنس دختر و پسر مشاهده شده است. در سال 2016، حدود 18 درصد از دختران و 19 درصد از پسران اضافه وزن داشتند.
در حالی که در سال 1975،کمتر از 1 درصد از کودکان و نوجوانان بین 19-5 سال چاق بودند، بیش از 124 میلیون از این کودکان و نوجوانان (6 درصد از دختران و 8 درصد از پسران) در سال 2016 چاق بودند.
چاقی و اضافه وزن بیشتر از کمبود وزن، منجر به مرگ می شود. در کل جهان به جز بخشهایی از صحرای آفریقا و آسیا، افراد چاق بیشتر از افراد کم وزن هستند.

چه عاملی باعث چاقی و اضافه وزن می شود؟

علت اصلی چاقی و اضافه وزن عدم تعادل بین کالری دریافتی و کالری مصرفی است. در کل جهان موارد زیر وجود داشته است:
• افزایش مصرف غذاهای پرکالری که غنی از چربی هستند
• افزایش عدم فعالیت فیزیکی به علت افزایش کارهایی که به صورت نشسته انجام می شوند، تغییر شکل حمل و نقل و افزایش شهرنشینی
تغییر در رژیم غذایی و الگوی فعالیت فیزیکی، اغلب نتیجه تغییرات محیطی و اجتماعی وابسته به توسعه و کمبود سیاستهای حمایتی در بخشهایی همچون، سلامت، کشاورزی، حمل و نقل، برنامه ریزی شهری، محیط، فرآوری غذایی، توزیع، بازاریابی و آموزش است.

پیامدهای متداول ناشی از افزایش وزن و چاقی چیست؟

افزایش BMI مهمترین ریسک فاکتور برای بیماریهای غیرواگیردار همچون موارد زیر است:
• بیماریهای قلبی و عروقی (عمدتا بیماری قلبی و سکته)، که علت اصلی مرگ و میر در سال 2012 بوده است.
• دیابت
• اختلالات عضلانی-اسکلتی (به ویژه آرتروز که یک بیماری شدیدا پیش رونده و ناتوان کننده مفاصل است)
• برخی از انواع سرطان (از جمله رحم، پستان، تخمدان، پروستات، کبد، کیسه صفرا، کلیه و کولون)
با افزایش BMI، ریسک بیماریهای غیرواگیردار افزایش می یابد. چاقی در کودکی با افزایش احتمال چاقی، مرگ زودرس و ناتوانی در بزرگسالی همراه است. افزون بر خطراتی که متوجه کودکان چاق در آینده است، این کودکان مشکلات تنفسی، افزایش خطر شکستگی استخوان، افزایش فشار خون، نشانه های زودرس بیماری های قلبی و عروقی، مقاومت به انسولین و مشکلات روانی بیشتری را تجربه می کنند.

مواجهه با دو مشکل

بسیاری از کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط، با بار دوگانه بیماری مواجه هستند:
• در حالی که این کشورها همچنان با مشکل بیماریهای عفونی و سوء تغذیه مواجه هستند، آنها افزایش ناگهانی در ریسک فاکتورهای بیماریهای غیرواگیردار همچون چاقی و اضافه وزن را به ویژه در مناطق شهری تجربه می کنند.
• مشاهده همزمان سوءتغذیه و چاقی در یک کشور، در یک جامعه و در یک خانواده نادر نیست.
کودکان در کشورهای با درآمد کم و متوسط، نسبت به سوءتغذیه در دوران جنینی، نوزادی و کودکی آسیب پذیرتر هستند. در عین حال این کودکان در معرض غذاهای پرچرب، پرشکر، پرنمک، پرانرژی و از نظر مواد مغذی ضعیف، هستند که ارزانتر بوده و در عین حال از نظر کیفیت غذایی در سطح پایینتری می باشند. این رژیم غذایی همراه با کاهش فعالیت فیزیکی منجر به افزایش چشمگیر چاقی در کودکان می شود در حالیکه مشکل سوءتغذیه همچنان باقیست.
چگونه اضافه وزن و چاقی کاهش می یابد؟
اضافه وزن و چاقی همراه با بیماریهای غیرواگیردار وابسته به آنها، عمدتا قابل پیشگیری هستند. محیطها و مجامع حمایتی در تغییر انتخاب و ذائقه مردم نقش اساسی دارند. بدین صورت که می توانند انتخاب غذای سالم و فعالیت فیزیکی منظم را آسانترین انتخاب قرار دهند (انتخابی که در دسترس تر، قابل استفاده تر و مناسبتر) و در نتیجه از اضافه وزن و چاقی جلوگیری نمایند.
در سطح فردی مردم می توانند:
• انرژی دریافتی از چربی و شکر را محدود کنند.
• مصرف میوه و سبزی، حبوبات، غلات کامل و مغزها را افزایش دهند.
• فعالیت فیزیکی منظم (60 دقیقه در روز برای کودکان و 150 دقیقه پراکنده در طول هفته برای بزرگسالان) داشته باشند.
مسئولیت پذیری فردی وقتی بیشترین تاثیر را خواهد داشت که مردم به شیوه زندگی سالم دسترسی دارند. بنابراین در سطح اجتماعی این نکته حائز اهمیت است که افراد برای پیروی از توصیه های بالا، از طریق حمایت اجرای سیاستهایی که فعالیت فیزیکی و رژیم غذایی سالم را به ویژه برای افراد کم درآمد در دسترس، امکان پذیر و مناسب می نماید، حمایت شوند. به عنوان مثال یکی از این سیاستها می تواند قرار دادن مالیات بر نوشیدنیهای شیرین شده با شکر باشد.
صنایع غذایی می تواند نقش اساسی در ارتقا رژیم غذایی سالم داشته باشد از جمله:
• کاهش چربی و شکر و نمک در غذاهای فرآوری شده
• اطمینان از در دسترس بودن انتخاب غذای سالم و مغذی برای همه مصرف کننده ها
• محدودیت تبلیغات غذاهای سرشار از شکر و چربی و نمک به ویژه برای کودکان و نوجوانان
• اطمینان از در دسترس بودن انتخاب غذای سالم و حمایت از فعالیت فیزیکی در محل کار

واکنش سازمان بهداشت جهانی
مجمع جهانی بهداشت در سال 2004، “استراتژی جهانی سازمان بهداشت جهانی در مورد رژیم، فعالیت فیزیکی و سلامت” را اتخاذ کرد که در آن اقدامات مورد نیاز برای حمایت از رژیم غذایی سالم و فعالیت فیزیکی منظم شرح داده شده است. این استراتژی از همه مسئولین در سطح جهانی، منطقه ای و محلی می خواهد که فعالیتهایی را برای بهبود رژیم غذایی و الگوی فعالیت فیزیکی در سطح عمومی انجام دهند.
اظهارنامه مجمع عمومی سازمان ملل در مورد جلوگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیردار در سال 2011، اهمیت اساسی کاهش رژیم غذایی ناسالم و عدم فعالیت بدنی را به رسمیت شناخت. این اظهارنامه اجرای”استراتژی جهانی سازمان بهداشت جهانی در مورد رژیم، فعالیت فیزیکی و سلامت” را از طریق معرفی سیاستها و اقدامات متمرکز بر تقویت رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت فیزیکی در کل جمعیت، آغاز کرده است.
سازمان بهداشت جهانی همچنین “برنامه جهانی برای پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیردار 2020-2013” را اتخاذ کرده است که قصد دارد به اظهارنامه سازمان ملل در مورد بیماریهای غیرواگیردار در سال 2011 دست یابد. این برنامه جهانی برای پیشبرد 9 هدف بیماریهای غیرواگیردار تا سال 2025 مشارکت خواهد داشت، از جمله 25 درصد کاهش نسبی در مرگ و میر زودرس ناشی از بیماریهای غیرواگیردار تا سال 2025 و توقف افزایش چاقی جهانی.
سازمان بهداشت جهانی پذیرای گزارش هیات پایان چاقی کودکی (2016) و 6 توصیه آنها برای هدف قرار دادن محیطهای چاق کننده و دوره بحرانی زندگی، در مبارزه با چاقی کودکان بود. مجمع عمومی بهداشت در سال 2017، پذیرای برنامه اجرایی برای راهنمایی کشورها جهت فعالیت در اجرای توصیه های هیات بود.

رفرنس:
سایت سازمان بهداشت جهانی https://www.who.int ، منتشر شده در تاریخ 16 فوریه 2018

دیابت

دیابت
مترجم: اعظم شفائی (کارشناس ارشد بیوشیمی بالینی)

نکات کلیدی:
• تعداد افرد مبتلا به دیابت از 108 میلیون فرد در سال 1980 به 422 میلیون در سال 2014 افزایش داشته است.
• شیوع جهانی دیابت در بین بالغین بالای 18 سال از 4.7 درصد در سال 1980 به 8.5 درصد در سال 2014 رسیده است.
• سرعت افزایش شیوع دیابت در کشورهای با درآمد کم یا متوسط بیشتر از کشورهای پردرآمد بوده است.
• دیابت علت اصلی نابینایی، نارسایی کلیه، حمله قلبی، سکته و قطع عضو اندام تحتانی بدن است.
• در سال 2016، حدود 1.6 میلیون نفر مستقیما به علت دیابت فوت کردند. در سال 2012، 2.2 میلیون مرگ به عوارض ناشی از قند خون بالا نسبت داده شد .
• تقریبا نصف همه موارد مرگ و میر ناشی از قند خون بالا، قبل از سن 70 سالگی است. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که دیابت هفتمین دلیل فوت در سال 2016 بوده است.
• رژیم سالم، فعالیت بدنی منظم، حفظ وزن طبیعی بدن و پرهیز از مصرف دخانیات، روشهای جلوگیری و یا تاخیر در شروع دیابت تیپ 2 است.
• به وسیله رژیم، فعالیت فیزیکی، دارو و غربالگری منظم و درمان عوارض ناشی از بیماری، می توان دیابت تیپ 2 را درمان و از بروز علایم جلوگیری کرد و یا علایم را به تاخیر انداخت.

دیابت چیست؟

دیابت یک بیماری مزمن است و وقتی ایجاد می شود که یا پانکراس انسولین کافی تولید نکند و یا بدن نتواند از انسولین به شیوه موثر استفاده نماید. انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم می کند. هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون، یک اثر متداول ناشی از دیابت کنترل نشده بوده و به مرور زمان باعث آسیب جدی به سیستمهای مختلف بدن به ویژه اعصاب و رگهای خونی می شود. در سال 2014، 8.5 درصد از بالغین بالای 18 سال دیابت داشتند. در سال 2016، دیابت مستقیما باعث مرگ 1.6 میلیون نفر شد و در سال 2012، افزایش قند خون باعث مرگ 2.2 میلیون فرد شد.

دیابت تیپ 1

دیابت تیپ 1 (قبلا به عنوان دیابت وابسته به انسولین، دیابت جوانان یا کودکان نامیده می شد) به وسیله اختلال تولید انسولین توصیف شده و افراد مبتلا نیازمند به دریافت روزانه انسولین هستند. علت ایجاد دیابت تیپ 1 نامشخص است و با دانش حال حاضر بشر، قابل پیشگیری نیست.
علایم بیماری شامل پرادراری (پلی اوری)، تشنگی (پلی دیپسی)، گرسنگی مداوم، کاهش وزن، تغییرات دید و خستگی است. این علایم ممکن است ناگهانی و بدون مقدمه ایجاد شوند.

دیابت تیپ 2

دیابت تیپ 2 (قبلا دیابت غیروابسته به انسولین یا دیابت بزرگسالی نامیده می شد)، نتیجه استفاده غیر موثر بدن از انسولین است. دیابت نوع 2 بسیاری از افراد در سرتاسر جهان را شامل می شود و در اغلب موارد ناشی از افزایش وزن بدن و عدم فعالیت فیزیکی است. ممکن است که علایم دیابت نوع2 مشابه دیابت نوع1، اما با شدت کمتر باشد، در نتیجه، بیماری سالها بعد از شروع، یعنی وقتی که عوارض بیماری بروز کرده اند، تشخیص داده شود.
قبلا دیابت نوع 2 فقط در بزرگسالان دیده می شد اما جدیدا تعداد کودکان مبتلا به شدت رو به افزایش است.

دیابت بارداری

دیابت بارداری، هایپرگلیسمی با قند خون بالاتر از حد طبیعی، اما پایینتر از حد تشخیصی برای دیابت است و در طول دوران بارداری اتفاق می افتد. زنان مبتلا به دیابت بارداری، در خطر عوارض بیماری در طول بارداری و هنگام زایمان هستند. این زنان باردار و فرزندان آنها در خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده هستند. دیابت بارداری عموما از طریق غربالگری قبل از تولد تشخیص داده می شوند، نه از طریق علایم گزارش شده بیماری.

تحمل گلوکز معیوب و قند خون ناشتا معیوب
تحمل گلوکز معیوب و گلیسمی ناشتا معیوب، موقعیتهای میانی بین عبور از مرحله طبیعی به دیابت هستند. افراد مبتلا به این دو اختلال در خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند هر چند این امر حتمی نیست.

نتایج عمومی و مشترک حاصل از دیابت چیست؟
دیابت به مرور زمان، می تواند به قلب، رگهای خونی، چشم، کلیه و اعصاب صدمه وارد کند.
• بزرگسالان مبتلا به دیابت، 2 تا 3 برابر افزایش ریسک حملات قلبی و سکته دارند.
• همراه با کاهش جریان خون، نوروپاتی (آسیب به اعصاب) در پاها، شانس ایجاد زخم در پا، عفونت و در نهایت نیاز به قطع عضو را افزایش می دهد.
• رتینوپاتی ناشی از دیابت، دلیل اصلی نابینایی و نتیجه آسیب دراز مدت به رگهای خونی کوچک در شبکیه چشم است. 2.6 درصد از نابینایی در کل جهان را می توان ناشی از دیابت دانست.
• دیابت یکی از دلایل عمده نارسایی کلیه است.

پیشگیری
مشخص شده است که سبک زندگی ساده در جلوگیری از ابتلا یا به تاخیر انداختن زمان ابتلا به دیابت نوع 2 موثر است. برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 افراد باید:
• به وزن طبیعی برسند و آن را حفظ کنند.
• از نظر فیزیکی فعال باشند- حداقل 30 دقیقه ورزش منظم با شدت متوسط در اغلب روزهای هفته انجام دهند. فعالیت بیشتری برای کنترل وزن مورد نیاز است.
• رژیم غذایی سالم داشته باشد و از مصرف شکر و چربیهای اشباع پرهیز کنند.
• از مصرف دخانیات پرهیز کنند. مصرف دخانیات ریسک دیابت و بیماریهای قلبی و عروقی را افزایش می دهد.

تشخیص و درمان
تشخیص زود هنگام از طریق تست ارزان قیمت قند خون صورت می گیرد.
درمان دیابت از طریق رژیم غذایی و فعالیت بدنی، همراه با کاستن از سطح قند خون و دیگر ریسک فاکتورهای شناخته شده ای است که به رگهای خونی صدمه وارد می کنند. عدم استفاده از دخانیات نیز در جلوگیری از عوارض بیماری موثر است.
در کشورهای در حال توسعه، مداخلاتی که هم به صرفه و هم عملی است عبارتند از:
• کنترل قند خون، به ویژه در دیابت نوع 1. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیازمند انسولین هستند. امکان درمان افراد مبتلا به دیابت نوع 2 با داروی خوراکی وجود دارد اما این افراد ممکن است به انسولین نیاز داشته باشند.
• کنترل فشار خون
• مراقبت از پاها
دیگر مداخلات ارزان و به صرفه عبارتند از:
• غربالگری و درمان رتینوپاتی (که باعث نابینایی می شود)
• کنترل چربی خون (جهت کنترل کلسترول)
• غربالگری جهت تشخیص علایم اولیه و درمان بیماریهای کلیوی وابسته به دیابت

واکنش سازمان بهداشت جهانی
هدف سازمان بهداشت جهانی، حمایت از ایجاد روشهای موثر برای پایش، پیشگیری و کنترل دیابت و عوارض ناشی از دیابت به ویژه در کشورهای با درآمد پایین و متوسط است. سازمان بهداشت جهانی جهت نیل به این هدف باید :
• راهنمای علمی برای پیشگیری از بیماریهای غیرواگیردار از جمله دیابت را تهیه کند.
• قواعد و استانداردهایی را برای تشخیص و درمان دیابت ایجاد کند.
• آگاهی عمومی نسبت به همه گیری جهانی دیابت را افزایش دهد و روز جهانی دیابت (14 نوامبر) را مورد توجه عموم قرار دهد.
• پایش دیابت و ریسک فاکتورهای آن را هدایت کند.

“گزارش جهانی دیابت” که توسط سازمان بهداشت جهانی تهیه شده است، مروری بر بار تحمیلی دیابت، مداخلات در دسترس برای پیشگیری و مدیریت دیابت، توصیه هایی برای دولتها، اشخاص، جامعه مدنی و بخش خصوصی را ارائه کرده است.
“استراتژی جهانی رژیم، فعالیت بدنی و سلامت” عمل سازمان بهداشت جهانی در مورد دیابت را به وسیله تمرکز بر رویکرد جمعی در افزایش سلامت و فعالیت بدنی منظم و در نتیجه کاهش مشکل جهانی و رو به افزایش اضافه وزن و چاقی را کامل کرده است.

 

منبع
وب سایت سازمان بهداشت جهانی (https://www.who.int)، منتشر شده در تاریخ30 اکتبر 2018.