دیابت

دیابت
مترجم: اعظم شفائی (کارشناس ارشد بیوشیمی بالینی)

نکات کلیدی:
• تعداد افرد مبتلا به دیابت از 108 میلیون فرد در سال 1980 به 422 میلیون در سال 2014 افزایش داشته است.
• شیوع جهانی دیابت در بین بالغین بالای 18 سال از 4.7 درصد در سال 1980 به 8.5 درصد در سال 2014 رسیده است.
• سرعت افزایش شیوع دیابت در کشورهای با درآمد کم یا متوسط بیشتر از کشورهای پردرآمد بوده است.
• دیابت علت اصلی نابینایی، نارسایی کلیه، حمله قلبی، سکته و قطع عضو اندام تحتانی بدن است.
• در سال 2016، حدود 1.6 میلیون نفر مستقیما به علت دیابت فوت کردند. در سال 2012، 2.2 میلیون مرگ به عوارض ناشی از قند خون بالا نسبت داده شد .
• تقریبا نصف همه موارد مرگ و میر ناشی از قند خون بالا، قبل از سن 70 سالگی است. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که دیابت هفتمین دلیل فوت در سال 2016 بوده است.
• رژیم سالم، فعالیت بدنی منظم، حفظ وزن طبیعی بدن و پرهیز از مصرف دخانیات، روشهای جلوگیری و یا تاخیر در شروع دیابت تیپ 2 است.
• به وسیله رژیم، فعالیت فیزیکی، دارو و غربالگری منظم و درمان عوارض ناشی از بیماری، می توان دیابت تیپ 2 را درمان و از بروز علایم جلوگیری کرد و یا علایم را به تاخیر انداخت.

دیابت چیست؟

دیابت یک بیماری مزمن است و وقتی ایجاد می شود که یا پانکراس انسولین کافی تولید نکند و یا بدن نتواند از انسولین به شیوه موثر استفاده نماید. انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم می کند. هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون، یک اثر متداول ناشی از دیابت کنترل نشده بوده و به مرور زمان باعث آسیب جدی به سیستمهای مختلف بدن به ویژه اعصاب و رگهای خونی می شود. در سال 2014، 8.5 درصد از بالغین بالای 18 سال دیابت داشتند. در سال 2016، دیابت مستقیما باعث مرگ 1.6 میلیون نفر شد و در سال 2012، افزایش قند خون باعث مرگ 2.2 میلیون فرد شد.

دیابت تیپ 1

دیابت تیپ 1 (قبلا به عنوان دیابت وابسته به انسولین، دیابت جوانان یا کودکان نامیده می شد) به وسیله اختلال تولید انسولین توصیف شده و افراد مبتلا نیازمند به دریافت روزانه انسولین هستند. علت ایجاد دیابت تیپ 1 نامشخص است و با دانش حال حاضر بشر، قابل پیشگیری نیست.
علایم بیماری شامل پرادراری (پلی اوری)، تشنگی (پلی دیپسی)، گرسنگی مداوم، کاهش وزن، تغییرات دید و خستگی است. این علایم ممکن است ناگهانی و بدون مقدمه ایجاد شوند.

دیابت تیپ 2

دیابت تیپ 2 (قبلا دیابت غیروابسته به انسولین یا دیابت بزرگسالی نامیده می شد)، نتیجه استفاده غیر موثر بدن از انسولین است. دیابت نوع 2 بسیاری از افراد در سرتاسر جهان را شامل می شود و در اغلب موارد ناشی از افزایش وزن بدن و عدم فعالیت فیزیکی است. ممکن است که علایم دیابت نوع2 مشابه دیابت نوع1، اما با شدت کمتر باشد، در نتیجه، بیماری سالها بعد از شروع، یعنی وقتی که عوارض بیماری بروز کرده اند، تشخیص داده شود.
قبلا دیابت نوع 2 فقط در بزرگسالان دیده می شد اما جدیدا تعداد کودکان مبتلا به شدت رو به افزایش است.

دیابت بارداری

دیابت بارداری، هایپرگلیسمی با قند خون بالاتر از حد طبیعی، اما پایینتر از حد تشخیصی برای دیابت است و در طول دوران بارداری اتفاق می افتد. زنان مبتلا به دیابت بارداری، در خطر عوارض بیماری در طول بارداری و هنگام زایمان هستند. این زنان باردار و فرزندان آنها در خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده هستند. دیابت بارداری عموما از طریق غربالگری قبل از تولد تشخیص داده می شوند، نه از طریق علایم گزارش شده بیماری.

تحمل گلوکز معیوب و قند خون ناشتا معیوب
تحمل گلوکز معیوب و گلیسمی ناشتا معیوب، موقعیتهای میانی بین عبور از مرحله طبیعی به دیابت هستند. افراد مبتلا به این دو اختلال در خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند هر چند این امر حتمی نیست.

نتایج عمومی و مشترک حاصل از دیابت چیست؟
دیابت به مرور زمان، می تواند به قلب، رگهای خونی، چشم، کلیه و اعصاب صدمه وارد کند.
• بزرگسالان مبتلا به دیابت، 2 تا 3 برابر افزایش ریسک حملات قلبی و سکته دارند.
• همراه با کاهش جریان خون، نوروپاتی (آسیب به اعصاب) در پاها، شانس ایجاد زخم در پا، عفونت و در نهایت نیاز به قطع عضو را افزایش می دهد.
• رتینوپاتی ناشی از دیابت، دلیل اصلی نابینایی و نتیجه آسیب دراز مدت به رگهای خونی کوچک در شبکیه چشم است. 2.6 درصد از نابینایی در کل جهان را می توان ناشی از دیابت دانست.
• دیابت یکی از دلایل عمده نارسایی کلیه است.

پیشگیری
مشخص شده است که سبک زندگی ساده در جلوگیری از ابتلا یا به تاخیر انداختن زمان ابتلا به دیابت نوع 2 موثر است. برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 افراد باید:
• به وزن طبیعی برسند و آن را حفظ کنند.
• از نظر فیزیکی فعال باشند- حداقل 30 دقیقه ورزش منظم با شدت متوسط در اغلب روزهای هفته انجام دهند. فعالیت بیشتری برای کنترل وزن مورد نیاز است.
• رژیم غذایی سالم داشته باشد و از مصرف شکر و چربیهای اشباع پرهیز کنند.
• از مصرف دخانیات پرهیز کنند. مصرف دخانیات ریسک دیابت و بیماریهای قلبی و عروقی را افزایش می دهد.

تشخیص و درمان
تشخیص زود هنگام از طریق تست ارزان قیمت قند خون صورت می گیرد.
درمان دیابت از طریق رژیم غذایی و فعالیت بدنی، همراه با کاستن از سطح قند خون و دیگر ریسک فاکتورهای شناخته شده ای است که به رگهای خونی صدمه وارد می کنند. عدم استفاده از دخانیات نیز در جلوگیری از عوارض بیماری موثر است.
در کشورهای در حال توسعه، مداخلاتی که هم به صرفه و هم عملی است عبارتند از:
• کنترل قند خون، به ویژه در دیابت نوع 1. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیازمند انسولین هستند. امکان درمان افراد مبتلا به دیابت نوع 2 با داروی خوراکی وجود دارد اما این افراد ممکن است به انسولین نیاز داشته باشند.
• کنترل فشار خون
• مراقبت از پاها
دیگر مداخلات ارزان و به صرفه عبارتند از:
• غربالگری و درمان رتینوپاتی (که باعث نابینایی می شود)
• کنترل چربی خون (جهت کنترل کلسترول)
• غربالگری جهت تشخیص علایم اولیه و درمان بیماریهای کلیوی وابسته به دیابت

واکنش سازمان بهداشت جهانی
هدف سازمان بهداشت جهانی، حمایت از ایجاد روشهای موثر برای پایش، پیشگیری و کنترل دیابت و عوارض ناشی از دیابت به ویژه در کشورهای با درآمد پایین و متوسط است. سازمان بهداشت جهانی جهت نیل به این هدف باید :
• راهنمای علمی برای پیشگیری از بیماریهای غیرواگیردار از جمله دیابت را تهیه کند.
• قواعد و استانداردهایی را برای تشخیص و درمان دیابت ایجاد کند.
• آگاهی عمومی نسبت به همه گیری جهانی دیابت را افزایش دهد و روز جهانی دیابت (14 نوامبر) را مورد توجه عموم قرار دهد.
• پایش دیابت و ریسک فاکتورهای آن را هدایت کند.

“گزارش جهانی دیابت” که توسط سازمان بهداشت جهانی تهیه شده است، مروری بر بار تحمیلی دیابت، مداخلات در دسترس برای پیشگیری و مدیریت دیابت، توصیه هایی برای دولتها، اشخاص، جامعه مدنی و بخش خصوصی را ارائه کرده است.
“استراتژی جهانی رژیم، فعالیت بدنی و سلامت” عمل سازمان بهداشت جهانی در مورد دیابت را به وسیله تمرکز بر رویکرد جمعی در افزایش سلامت و فعالیت بدنی منظم و در نتیجه کاهش مشکل جهانی و رو به افزایش اضافه وزن و چاقی را کامل کرده است.

منبع
وب سایت سازمان بهداشت جهانی (https://www.who.int)، منتشر شده در تاریخ30 اکتبر 2018.